De Schreierstoren, de Kapel ter Heilige Stede en het Galgenveld – dat zijn enkele van de Amsterdamse locaties die zijn vastgelegd in het unieke schetsboekje op zakformaat dat bewaard is gebleven uit het atelier van Jacob Cornelisz. van Oostsanen. De tekeningen in het boekje stammen uit de periode 1520-1535. Na jarenlange voorbereiding en uitvoerig onderzoek door Ilona van Tuinen presenteert de Stichting Jacob Cornelisz. van Oostsanen nu Het vroegste Amsterdamse schetsboek: een complete reproductie op ware grootte (ca. 15 x 10 cm) van het schetsboekje, met een toelichting per blad.
Overeenkomsten tussen schetsen en schilderijen
Dit is het oudste bewaard gebleven schetsboekje uit de Noordelijke Nederlanden. De tekeningetjes in pen en inkt geven een ongeëvenaard kijkje in de keuken van een 16e-eeuwse meester. Kunsthistorica Ilona van Tuinen is de eerste die het gehele boekje zo grondig heeft onderzocht, en dat heeft veel nieuwe vondsten opgeleverd. Dat het schetsboek is gebruikt door een leerling van Jacob Cornelisz. was al langer bekend. Maar Ilona van Tuinen heeft nu niet alleen diverse Amsterdamse locaties geïdentificeerd waarvan geen oudere weergaves bekend zijn, ze ontdekte ook talrijke nog niet eerder opgemerkte verbanden tussen de schetsen in het boekje en schilderijen of prenten uit de omgeving van Jacob Cornelisz. Zo maakte de tekenaar maar liefst vier natekeningen naar het Allerheiligendrieluik van Jacob Cornelisz. uit 1523 (Kassel, Staatliche Museen). Behalve stadsgezichten bevat het boekje onder meer portretten, compositieschetsen, geometrische en perspectivische oefeningen en renaissancistische ornamenten. Tijdens de tentoonstelling ‘Van Oostsanen. De eerste Hollandse meester‘ is het originele boekje te zien in het Amsterdam Museum.
De tekenaar ontmaskerd?
Op basis van de ontdekkingen van Ilona van Tuinen heeft Daantje Meuwissen overtuigende aanwijzingen gevonden voor de identiteit van de tekenaar. Zij laat in deze uitgave zien waarom de tot nu toe anonieme leerling van Jacob Cornelisz waarschijnlijk geïdentificeerd kan worden als Cornelis Anthonisz. (ca. 1505-1553), Jacobs kleinzoon. Deze Amsterdamse schilder, ontwerper van houtsneden en cartograaf was in de jaren 1520 in de leer bij zijn grootvader. Hij is vooral bekend vanwege zijn plattegrond van Amsterdam in vogelvluchtperspectief (schilderij uit 1538, houtsnede uit 1544). De stadsgezichten en perspectivische oefeningen in het schetsboekje vormden hier waarschijnlijk al een voorbereiding op.
Sponsors
Het onderzoek voor deze publicatie is uitgevoerd met subsidie van het Prins Bernhard Cultuurfonds. De totstandkoming van de publicatie is gesubsidieerd door Rabobank Zaanstreek. Het schetsboek bevindt zich in het Kupferstichkabinett van de Staatliche Museen in Berlijn, dat de publicatie mede mogelijk heeft gemaakt. Vormgeving en druk zijn verzorgd door drukkerij Van Wijk in Oostzaan.
Ilona van Tuinen, met een bijdrage van Daantje Meuwissen (eindredactie: Andrea van Leerdam)
Het vroegste Amsterdamse schetsboek. Een zestiende-eeuws zakboekje uit het atelier van Jacob Cornelisz van Oostsanen
Stichting Jacob Cornelisz. van Oostsanen 2014
ISBN 9789082173109
2 delen in cassette (deel 1: reproductie op ware grootte; deel 2: commentaar)
€ 22,95
Verkrijgbaar in de boekhandel, in de museumwinkels in Amsterdam en Alkmaar, en online
Bestellen