1512 (gedateerd)
128 x 177 cm
Napels, Museo Nazionale di Capodimonte

In het midden van dit rijk bevolkte schilderij ligt het Christuskindje in zijn kribbe. Naast hem knielen Maria en Jozef. De herders kijken vol ontzag toe. Engelen maken muziek. Zij maken gebruik van een groot aantal diverse instrumenten, zoals fluiten, bazuinen, een citer, een viool enz.  Musicerende engelen  komen in het oeuvre van Jacob Cornelisz. vaak voor.

De mannen en vrouwen aan weerszijden van de hoofdvoorstelling zijn leden van de vooraanstaande Amsterdamse familie Boelen. Truus van Bueren en Bas Dudok van Heel hebben in 2011 de identiteit van de geportretteerden kunnen vaststellen. De geknielde man en de vrouw die het dichtst bij de hoofdvoorstelling zitten, zijn Dirk Boel Heinricksz. en Margriet Claas Heijnensdr., beiden in 1459 overleden. Ze worden geflankeerd door beschermheiligen resp. Andreas en Margaretha. Dirk en Margriet waren de ouders van de opdrachtgeefster van dit schilderij, Margriet Boelensdr. Uit een archiefstuk weten we dat zij het schilderij schonk aan het Amsterdamse kartuizerklooster Sint Andries ter Zaliger Haven, waar twee van haar broers waren ingetreden. Margriet is op de voorgrond uiterst rechts afgebeeld, achter haar moeder. De man aan de andere kant, uiterst links, is Vechter Dirk Boelensz., haar enige broer die nog in leven was toen dit schilderij in 1512 werd gemaakt. De andere knielende mannen en vrouwen zijn broers en zussen van Margriet.

Op de achtergrond zien we iets bijzonders: een havengezicht met schepen en scheepswerven. Dit is het eerste havengezicht in de Noord-Nederlandse schilderkunst. Op de grond zijn scheepsbouwgereedschappen en scheepsspanten te zien. Dit lijkt te verwijzen naar zowel het beroep van Jozef, timmerman, als naar de herkomst van de rijkdom van de schenkers. Het is zeer ongebruikelijk dat als achtergrond op een schilderij over de geboorte van Christus, een havengezicht werd weergegeven, aangezien Betlehem geen havenstad was. Dit heeft te maken met de naam van het Kartuizerklooster waaraan dit werk geschonken werd: Sint Andries ter Zaliger Haven. Deze verwijzing speelt een belangrijkere rol dan historische accuratesse. Het klooster stond even buiten de Haarlemmerpoort te Amsterdam. Margriet Boelen betaalde volgens het document uit het kloosterarchief fl. 50,– aan Jacob Cornelisz. voor dit schilderij – in die tijd een aanzienlijk bedrag.

Literatuur

Jacobsbode 20 (juli 2011)

Meuwissen 2014, cat. 13